Son günlerde, İstanbul Esenyurt Belediyesi'ne, ardından Mardin, Batman ve Halfeti’ye kayyım atanması, kamuoyunda kayyımın ne olduğuna dair çeşitli sorulara yol açtı. "Kayyım" kelimesi ne anlama geliyor? Neden ve nasıl atanır? Kayyım kim tarafından atanır? Kayyımın görevleri nelerdir? İşte bu konulara dair kapsamlı bilgiler…
Kayyım Nedir?
"Kayyım" kelimesi, Arapça kökenli bir terimdir ve "koruyucu, bakıcı, sorumlu" anlamlarına gelmektedir. Sözlükte ise "bir işi yerine getiren veya üstlenen kimse" olarak tanımlanır. Hukuk bağlamında, "Hâkim tarafından kısıtlı veya gaip kişiler adına hukukî tasarrufta bulunmak üzere tayin edilen kişi" anlamına gelir. Ayrıca, vakıf mütevellisi ve camilerin temizlik işlerini yürütmekle görevli olan bir kişi için de kullanılmaktadır.
Kayyım Kelimesinin Yazımı
Bu terimin yazılışında sıkça kafa karışıklığı yaşanmaktadır. Türkçede daha akıcı bir söylem için "kayyum" şeklinde yanlış bir kullanım olsa da, doğru yazım "kayyım"dır.
Kayyım Uygulaması Nedir?
Kayyımlık, vesayet hukukunda kendine yer bulan bir mekanizmadır. Kayyım, bir vasi olarak kabul edilebilir, fakat kişisel vasilikten farklı olarak yalnızca belirli bir iş veya mal varlığını yönetmekle görevlidir.
Kayyım Ataması Nedir ve Nasıl Gerçekleşir?
Kayyım ataması, modern hukuk sisteminde yer alan bir tedbir olarak tanımlanabilir. Genellikle yolsuzluk, kötü yönetim, kamu güvenliği sorunları veya iflas durumları gibi sorunlar yaşandığında, kayyım atanması gerekmektedir. Kayyım, atandığı kurum veya kuruluşun düzenini sağlamak ve kamuya zarar verebilecek sorunları gidermek amacıyla atanır. Türkiye'de kayyım atamaları, sulh hukuk mahkemeleri tarafından mahkeme kararıyla gerçekleştirilir. Ancak, acil durumlarda İçişleri Bakanlığı da kayyım ataması yapabilir.
Kayyım Ne Zaman ve Neden Atanır?
Kayyım atanmasının başlıca nedenleri şunlardır:
- Mali veya idari usulsüzlük tespit edilmesi,
- Kamu düzenini bozacak veya güvenliği tehdit edecek faaliyetlerin ortaya çıkması,
- Yönetimsel yeteneklerin yetersizliği veya yolsuzluk gibi sebeplerle kurumun işlevini yerine getirememesi.
Kayyımın Görev Süresi
Kayyımın görev süresi, mahkeme kararıyla belirlenir ve geçici bir tedbir niteliğindedir. Atanan kayyım, atanma sebebiyle sınırlı yetkilere sahip olup, sorunların çözümüne yönelik çalışmalar yapar. Sorunların ortadan kalkmasıyla birlikte kayyımın görevi sona erer.
Türkiye'de Kayyım Kavramı
Türkiye'de kayyım, genellikle terörle bağlantılı durumlarda, PKK yanlısı belediye başkanlarının görevden alınması ve yerlerine atanan kamu görevlilerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Kayyım, belediye başkanının tüm yetkilerini devralarak, hizmetlerin devamını sağlar.
Kayyım Heyeti Nedir?
Kayyım heyeti, birden fazla kayyumun aynı anda görevlendirilmesi durumunda oluşan yönetim organıdır. Büyük ölçekli kurumlar veya belediyelerde, birden fazla kayyım atanabilir ve bunlar, kayyım heyeti olarak birlikte çalışır. Bu heyette bir kayyım, "birinci kayyım" olarak seçilir ve diğer kayyımların amiri olur.
Kayyımın Sorumlulukları
Kayyım, kendisini atayan mahkemeye karşı sorumludur ve atandığı yerin işleyişi hakkında düzenli raporlar sunar. Ayrıca, kayyım davası, bir kurumun yönetimine el konulması için açılan hukuki bir süreçtir. Bu dava sonucunda, kayyım atanıp atanmayacağına karar verilir.
Kayyımın Yetkileri ve Görevleri
Kayyımın yetkileri, atandığı yerin ihtiyaçlarına ve mahkeme kararına göre değişiklik gösterir. Genel olarak kayyım, atandığı kurumun yönetim mekanizmalarını devralarak, olumsuz durumları düzeltmeye çalışır. Özellikle, mali yolsuzluk veya terör bağlantılı sorunlar söz konusu olduğunda, kayyım, bu sorunların ortadan kaldırılması için aktif rol alır.
Kayyım Türleri
Kayyım türleri, atanma nedenine bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Bunlar arasında:
- Temsil Kayyımı: Vasi makamı tarafından, bir kişinin isteği üzerine veya re’sen atanan kayyımdır.
- Yönetim Kayyımı: Yönetiminde kimse olmayan malların korunması amacıyla atanır.
- İstek Üzerine Kayyımlık: Kişinin kendi talebi doğrultusunda atanan kayyımdır.
Kayyımın Seçim Kriterleri
Kayyım olarak atanacak kişi, atanacağı kurumun gereksinimlerine uygun niteliklere sahip olmalıdır. Mesleki deneyim, bağımsızlık ve güvenilirlik, kayyım seçiminin önemli kriterleridir.
Kayyımın Görev Süresinin Sona Ermesi
Kayyım, atanma amacını gerçekleştirdiğinde veya görev süresi dolduğunda, yönetimi asal yetkililere veya mahkemenin belirlediği yeni yönetim organlarına devreder.
Kayyımlığı Düzenleyen Yasalar
Kayyımlık, Türk Medeni Kanunu'nun 396. maddesi ve devamında "Vesayet Organları" başlığı altında düzenlenmiştir. Ayrıca, 3561 sayılı Mal Memurlarının Kayyım Tayin Edilmesi Hakkında Kanun da kayyım atamalarını düzenlemektedir.
